Hồi nhỏ mẹ thường ru tôi bằng những bài ca dao và những câu Kiều. Mẹ cũng ru các em tôi bằng những bài, những câu như vậy. Tôi đã được ngủ ngon từ những bài ru này và thuộc lòng chúng từ khi nào không biết!...
Mẹ hay ru: " chiều chiều nhớ lại chiều chiều. Nhớ nồi cơm nguội, nhớ niêu nước chè. Nhớ hồi lên võng xuống xe. Nhớ bát nước chè, nhớ chén đường non. Nhớ hồi cá trụng y con. Thịt heo y khúc, lòng còn ước mơ. Nhớ hồi rau muống bò bờ. Nhớ hồi lọng võng giăng tơ thuở nào. Nhớ lê nhớ lựu nhớ đào. Nhớ nơi kỳ ngộ bước vào thiên thai!..."
Lớn một chút, tôi thấy câu ru của mẹ có cái gì "không ổn" chỗ " lọng võng giăng tơ" và trong đầu tôi có ý nghĩ "sửa". Tôi đã sửa thành "lọng võng xum xuê thuở nào". Tôi hình dung những võng, những lọng xum xuê xúm xít trước một con người giàu sang danh vọng. Xuống xe lên võng. Cá thì trụng y con. Thịt thì dùng y khúc, mà vẫn còn mơ nhiều hơn, chưa thoả lòng ham muốn!... Vậy nên vọng lõng xum xuê mới đúng. "Giăng tơ" chắc để hợp vần "bờ" ở câu lục trên thôi! Và sau đó, lớn thêm một chút, mới thấy mình dùng từ...nhà quê hơn mấy bà mẹ quê thiệt!
Lọng võng giăng tơ vừa biểu thị cái số nhiều giăng mắc của lọng và võng, vừa một bức tranh đầy màu sắc. Vừa một sự chầu chực mong ước được hầu hạ, mua chuộc... Con nhện giăng tơ ra, con ruồi con muỗi dính bẫy liền! Con người đầy đủ cỡ ấy. Nay lại ngồi nhìn bóng chiều hôm nghĩ đến nồi cơm nguội, nhớ đến ly nước chè giản dị hàng ngày để hối tiếc cái thời nào xum xuê áo mão, thịt thà thừa mứa, một bước xuống võng, một nước lên xe. Để rồi cũng võng lọng trương giăng đó đã làm ta vấp ngã để nay chỉ còn nồi cơm nguội với niêu nước chè. Cái bẫy giàu sang kia thật kinh hồn! Thì rõ ràng "giăng tơ" mới vừa "cao", vừa sâu, vừa đúng vần. Hay hơn gấp mấy lần chữ "xum xuê" thô kệch!...
Rồi một bài khác mẹ ru: " chim xa rừng (thì) thương cây nhớ cội, người xa người tội lắm người ơi. Chẳng thà không thấy thì thôi. (Chớ) Thấy rồi mỗi đứa mỗi nơi sao đành!..."
Vậy là tôi sửa liền. "Gặp" chứ sao lại "thấy". Thấy là thấp thoáng thôi. Gặp thì mới là chộ mặt. Mới đúng chớ!...
Năm tháng trôi qua. Càng lớn lên càng thấy mẹ đúng. Mình sai. Thấy, ấy là quán chiếu. Là thấu thị. Là rõ hết nguồn cơn, tâm tình gan ruột. Mà biết đâu cũng đã thấy hết "cái lạ lùng bên trong" của nhau (BG)! "Thấy" mới sâu, còn sâu hơn cả biết, chớ "gặp" thì hời hợt lắm! Thấy rồi thì xa cách mới tương tư, mới chịu không nỗi, mới oán ông trời sao đành đoạn bắt mỗi đứa mỗi nơi. Chứ gặp một chút rồi xa thì chuyện thường tình. Chi đâu mà than với vãn! Vậy là, lạy mẹ, con ngu!
Lại một bài nữa: ngó lên trên rừng thấy cặp chim đang đá. Ngó xuống dưới biển thấy cặp cá đang đua. Anh biểu em về lập miếu thờ vua. Lập lăng thờ mẹ, xây chùa thờ cha... (Chớ) chữ trung chữ hiếu chữ hoà. Em đố anh ba chữ thờ cha chữ nào? Chữ trung em để thờ vua. Chữ hiếu (em) thờ mẹ. Chữ hoà (em) thờ anh!... Liền...sửa lời ru của mẹ, người nữ hỏi rồi thì phải là câu trả lời phải là của người bạn nam (hoặc chồng) chứ. Sao lại chữ trung em để thờ vua....? Đúng phải là: chữ trung anh để thờ vua. Chữ hiếu anh thờ cha mẹ. Chữ hoà anh thờ em !.. Và rồi hí hố cho là mình đúng!...
Lớn lên lại thấy mình ngu! Ngu thật. Cô gái này thật là ba lém. Đố 3 chữ trung hiếu hoà rồi tiếp luôn. 3 chữ này em thờ như vậy rồi đó, em dùng thờ vua, thờ mẹ, thờ anh rồi đó, anh không được lặp lại đâu nghe. Còn thờ cha em chưa biết dùng chữ nào đây. Anh giỏi nói đi? Cái hay. Cái sâu sắc. Thông minh và nghịch ngợm của ông bà nó nằm ở đó, còn cái vốn văn chương chữ nghĩa và vốn sống của mình bé tí tẹo mà cũng đòi...cải cách!...
Đúng là ngựa non háu đá!
Có một bài nữa mẹ ru mà tôi mê. Càng lớn càng mê và không dám sửa. Đó là " ba với ba là sáu, sáu bảy mười ba. Bạn nói với ta không thiệt không thà. Như cây đủng đỉnh trên già dưới non. Bạn nói với ta chưa vợ chưa con. (Chớ) Vợ con ai (mà) đứng, ở đầu non tê bạn tề? Bạn nói với ta chưa có hiền thê. (Chớ) hiền thê ai đó? Bạn trả lời thề lại cho ta!..." Đến bây chừ như vẫn còn nghe lời hát ru đượm buồn man mác của mẹ. Lớn một chút hỏi mẹ cây đủng đỉnh là cây gì. Mẹ nói là cây đùng đình. Sau này thấy được cây đùng đình, thuộc loại dừa, buồng trái mọc từ thân, buồng trên mọc trước, buồng dưới ra sau, nên buồng trên già mà buồng dưới vẫn non.
Mà sao lại dùng cây đủng đỉnh để ví von mà không dùng những từ khác? Thật là. Ta vốn chỉ mới có cảm tình với bạn thôi. Nhưng ngày qua ngày. Bạn cứ đủng đỉnh nhỏ to chuyện yêu thương hứa già, hẹn non. Cái cây (hoặc người) mà trên già dưới non thì thật đáng là ngờ! Bạn còn nói bạn độc thân vui tính. Đủng đỉnh, rủ rỉ mãi nên ta mới tin, mới thương, mới yêu, mới thề thốt (và biết đâu đã trao thân cho bạn)... Đến bây chừ lửa đã thành rơm thì mới lộ ra bạn đã lập gia đình, vợ con đề huề. Thì thôi. Là hết. Ta đã lỡ dại nghe lời ngon ngọt non già đủng đỉnh của bạn, thì cũng là số phận của ta. Thôi thì bạn hãy về với hiền thê của bạn, với con cái bạn. Ta chỉ xin lại lời thề mà một đêm đầy trăng trong vòng tay thương yêu bạn, ta đã lỡ một câu, sẽ cùng bạn đi hết cuộc đời này! Nay ta xin trả lại. Trả lại lời thề này thôi bạn ạ!..
Thật là ứa nước mắt. Một bài ca dao trác tuyệt. Một tấm lòng vô lượng, từ bi!...
Mùa Vu Lan nhớ mẹ. Cám ơn mẹ những bài ru tuổi ấu thơ và xin lỗi mẹ vì những dại khờ!
Nguyễn Quang Chơn
Mùa Vu Lan 2016, Bính Thân